(Dikkate Almayınız)
ELVANKOOP, Ankara Büyükşehir Belediyesinin 775 Sayılı yasaya uygun, geliştirmiş olduğu ELVANKÖY GECEKONDU ÖNLEME BÖLGESİ yeni yerleşim projesinde, KAMUSAL KAYNAKLAR’dan yararlanarak TALEP ÖRGÜTLENMESİ amacıyla 12 Aralık 1991 tarihinde kurulmuştur.15 Şubat 1992 tarihinden bu yana TÜRKKENT ortağıdır.
1992 yılında, Kooperatif örgüt bazında TÜRKİYE KENT KOOPERATİFLERİ Yapısı içinde,kent-koop, Ege – Koop’tan sonra üçüncü; bireysel ortak sayısı açısından Kent-Koop, Ege – Koop, Konut Birlik’ten sonra dördüncü sırada yer almıştır. Kolaycı bir örgütlenme tarzı, Elvanköy Projemizin tamamlanması ile bugün 1/4 oranında nicel olarak küçülmüştür.
Projelerin başlangıcında örgütlülük en yüksek, inşaat imalat seviyelerinin artması ile örgütlülük en düşük düzeyde seyretmektedir, ülkenin ekonomik ve sosyal konjonktürleri, Yurttaşlarımızın konuta talebi yaratacak tasarruf olanakları, Yerel ve Merkezi Yönetimlerin varsa konut ve yerleşim kaygıları, para- kredi politikaları, konut kooperatif, üstbirlik ve Merkez Birliklerinin özel yaratıcı, üretici, yatırımcı, dayanışmacı çabaları Kooperatif örgütlülüğü doğrudan etkilenmektedir. Kent Kooperatifçiliği hareketi bu sorunsal sarmal ile karşı karşıyadır. Tatmin edilmeyen bireysel özellikler, bireysel ve örgütsel iletişim eksikliği, yarışmacı, tekçi yaklaşımlar; kendisine, üyesi olduğu örgüte eleştirel bakmayıp, kooperatif topluma yeni projeksiyonlar sunamayanlar, örgüt yönetim yöntemlerini değiştirmeyi denemeyenler, kişileri değiştirmekle, sonucu değiştireceğini sandılar. Nedenler aynen kaldıkça,sonucu değiştiremezler.Kooperatif sistem deneme-yanılma ile daha çok zaman yitiremez.(Bu nedenledir ki ELVANKOOP, 12.12.1991 – 15.06.1997 tarihleri arasındaki beş buçuk yıl içinde altı Genel Başkan, sekiz Genel Sekreter, sekiz Mali sekreter değiştirmiştir. Bunun adına, Kamu Yönetiminde “yağma” sistemi denilmektedir ).
ELVANKOOP 15.06.1997 tarihinden bu yana yeni bir yönetsel yöntemle çalışmaktadır. Bu tarihte seçilen Yönetim Kurulu kendi arasında görev bölümü yapmadan önce, öncelikler bildirgesi ve acil eylem planı yapmıştır. Görev bölümü bu çalışma tarzına uygun olarak daha sonra yapılmıştır. Anasözleşmede değişiklik yapılmıştır. Buna göre, “GENEL” ünvanlar kaldırılmıştır. Birlik Başkanı ile yetinilmiş, yasaya uyulmuştur. Diğer Yönetim kurulu üyeleri ile yasada bulunmayan icra kurulu yaklaşımı kaldırılmıştır. Yasada olduğu gibi, Yönetsel eylem ve işlemlerden Yönetim kurulu sorumludur. Örgütün ihtiyaçları doğrultusunda Yönetim Kurulu üyelerinin bütünü Bşk. Yrd. olarak adlandırılmış ve görevle ilişkilendirilmiştir. Böylece çok açık olan yönetsel skala (aralık) kapatılmış, görev ve ünvanlar, bireye değil, örgütün işlevsel gereksinmelerine uygun olarak örgütsel yapı, yeniden yapılandırılmıştır. Bu uygulamalardan sonra, yasal temsil konumunu kendiliğinden kaybedenler hariç, 15.06.1997 tarihinden günümüze kadar geçen, Birliğimizin ikinci beşbuçuk yıllık sürecinde çağdaş kamu yönetimindeki “liyakat sistemi” gözlenmektedir. Gelişmeci değişim yine vardır. Ancak, mesleksel ve sistemin gereksinmeleri örgütsel iklim koşullarından karşılanmaktadır.
Dikey örgütlülük açısından ELVANKOOP, yarışmacı değil, mütevazidir. Etkin, işlevsel, dinamik, örgüt üyesi olmaktan haz duyar. Örgütsel eylem ve işlemlerde en geniş katılımı benimser. Oylamayı değil, olanaklı ise oydaşmayı, en geniş uzlaşıyı ve örgütsel bağımsızlık ilkesini savunur. Damda keman çalanları dikkatle izler, düşünür, düşüncelerini açıkça ifade eder. Kişilerle ve kişiliklerle, örgütsel kimliği ayrı tutar. Örgüt Yöneticilerinde mesleksel, toplumsal önderlik özelliği arar. Kişilere yakınlığı değil, örgütsel ciddiyeti temsil yeteneği gözetir. Yüce değeri, profesyonelleri, seçilmişleri kişisel ihtirasları için araç olarak kullanmayı etik saymaz. Eşit, yanyana ,dayanışmacı, yasal, ussal anlayışlara saygı duyar. Ciddi işlerle uğraşılmasını ister. Sorumlulukta da ortaklığın bulunduğuna inanır, örgütsel disiplini, ahenk ve işbirliğinde arar.
BUGÜN,DÜNDEN DAHA ÇOK BİRARADA DURMA GEREĞİNE YÜREKTEN İNANARAK,KENDİMİZLE HESAPLAŞARAK,ÖRGÜTÜMÜZLE YÜZLEŞEREK,GEÇMİŞİMİZİ VE ORTAK SORUMLULUKLARIMIZI BİLEREK,ETKİN,İŞLEVSEL,DİNAMİK,KOOPERATİF ÖRGÜTSEL YAPISI OLUŞTURULABİLMELİDİR.KOOPERATİF ADAM SEVDA YÜKLÜDÜR.SÖZLER,SEVDA TÜRKÜSÜDÜR...
Konut yapı Kooperatifleri ,1163 sayılı kooperatifler yasasına uygun
olarak,Sanayi ve Ticaret Bakanlığının ön izni ile kurulan ekonomik ve sosyal
dayanışma örgütlenmeleridir.
Arasözleşmeleri,Ticaret şirketleri gibi
Ticaret Sicil Müdürlüklerinde tescil ve ilan olunur.Ticaret şirketleri gibi
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı denetimine,1163 sayılı kooperatifler yasasına 6762
sayılı Türk Ticaret Kanununa uygun olarak faaliyet gösterirler.
Vergi
usul kanununa göre şirketler gibi defter tutmak zorundadırlar.Kâr amaç
gütmezler,ristrun dağıtılmaz,ancak ortaklarını amaca ulaştırmak için basiretli
bir tacir gibi hareket ederler.
Organları
tarafından yönetilir. Seçilenler ve atananlar
,TTK ve Türk ceza kanunu hükümleri doğrultusunda sorumluluk sahibidirler ve
yasal olmayan her türlü eylem ve işlemlerinden sorumludurlar. Bu sorumluluk
Devlet memurları ve diğer Şirket Yönetcilerinden daha ağırdır. Emniyeti
suistimal, evrakta sahtekarlık,görevi kötüye kullanma gibi sonuçlarda alınan
mahkumiyet,görevden mahrumiyet cezlarının tecili dahi bulunmamaktadır.
Yönetimlerin,çift
imzalı ve mühürlü her türlü belgeleri ahdi,akdi ve hukuki sorumluluğu ilzam
eder.Her türlü borçlanma ,edinme mal ve hizmet piyasasında hukuki eylem ve
işlemlerde bulunma ehliyetine sahiptir.Şirket kurar,kurulmuş şirketlere ortak
olur.resmi veya özel-tüzel kişilerle ortaklık işbirliği protokolleri
imzalar,borçlanır,alacaklanır,hertürlü gayri menkul edinir,satar,tahsis yapar
her türlü proje geliştirir.Yurt içi ve yurt dışı kredi kaynakları
kullanır,ortaklarını amaca ulaştırır.
Türkiye
genelinde,1.738.665 bireysel ortak, yaklaşık 60
bin kooperatifte
örgütlenmiştir.Bu sayının yaklaşık 40 bini faal kooperatiflerdir.Söz konusu
rakamlar konut yapı kooperatifleri içindir.Çalışma alanları itibariyle
(Tarım,Orman,Üretim,Tüketim) yaklaşık 6 milyon insanın genel anlamda
kooperaiflerde örgütlü olduğu bilinmektedir.
Ortak
amaçları olan bireyler,bir araya gelerek optimal işletme büyüklüğünde
kooperatif örgüt kurarlar.Kooperatifcilikte dikey örgütlenme modelleri vardır.Aynı anlamda
dikey örgütlülük,meslek dayanışma sağlar,bilgi akışını kolaylaştırır,işbirliği
ve iş bölümünü geliştirir.Kent kooperatifçiliğinde dikey örgütsel yapı şu
şekildedir.
(Türkiye
Milli Koop.Birliği)
I I I I I
TÜRKKENT
(Türkiye Kent
Koop.Merkez Birliği)
I I I I I I I
ELVANKOOP
(Elvanköy Konut Üretim
Yapı Koop.Birliği)
I I I I I I I
(Bireysel ortaklar)
B-KENT KOPERATİFÇİLİĞİNDE HEDEF KİTLE
Alt ,orta alt orta,orta üst gelir grupları,genel olarak hedef
kitlelerdir.Arsalar,kamusal kaynaklardan sağlanan ve kamusal konut kredileri ile
desteklenen süreçlerde bireylerin güven duygusu nispeten sürmüştür.Bu nedenle
konut kooperatifleri konut üretimininde
%40 paya sahiplerdir.
Mesleği
,işi,uğraşı olmayanların kent kooperatifçiliği ile uğraşmaları ,planlama,
örgütleme, organizasyon, komuta kontrol süreçlerine uygun olmayan ilkel
geleneksel yönetim tarzı verimliliği düşürmüş sisteme olan güveni
azalmıştır.Kooperatif kamuoyunda GÜVEN, yasal,ussal verimlilik ilkelerine
dayalı,açık katılımcı yönetsel anlayışlarla , Marka ve ürün tanıtımıyla, sistemi
başkaca kontrol araçlarına açarak güçlendirmek
olanaklıdır.
Yatırımcı, neye yatırım yapacağını, sonuçlarını bilmek istemektedir.Çağdaş kurumlar sistemi kendi içinde üreten, diğer sistemlerle dayanışan, uzman kurumlardan hizmet satın alabilen, ulusal ve uluslar arası hukuk boyutunda önce kendisi güven vermelidir.Konunun bilincinde olan ELVANKOOP nakdi ve ayni varlıklarına dayanarak SİGORTACI, SİGORTALI arasında SİGORTA ETTİREN kurum olmak istemektedir.Bu hususta geliştirilecek EMNİYETİ SUİSTİMAL SİGORTA POLİÇESİ için SİGORTA A.Ş. ve diğer kurum arasında protokol imzalamayı önermekteyiz.
Her ortak, ortaklık için bedel yatırıyor ise, ona sigorta poliçesi verebilmelidir.Zira, her ortağın yatırdığı ortaklık bedeli ilk etapta araziye dönüşmekte karşılığında tapu portföyümüze girmektedir.
a) Elvankoop’un riski, poliçe bedelindeki
sigorta yüzdesi kadardır.Genel yönetim giderlerinde muhasebeleşecektir.Ortaklık bedelinin, içindeki miktara yönetim gideri
dahildir.
b)
Sigortacı açısından risk, prim tahsili ile ilgili ve sınırlıdır.Prim konusunda
bilmediği ve tanımadığı sigortalı ile muhattap olmayacaktır.Primlerini
ELVANKOP’tan, ACENTE sigorta aracılığı ile alacaktır.Birim ortaklara karşı öncelikle
birim kooperatif onun üzerindede tapu portföylerinin sahibi mütessilen
ELVANKOOP sorumludur.Kooperatifler Yasası, Türk Ticaret Kanunu, Türk Ceza
Yasası ağır yükümlülükler getirmektedir.Poliçe verilen ortakların ELVANKOOP
BİRLİĞİNDEKİ KARŞILIKLARI Sigorta şirketi elemanlarınca izlenecektir.Talep
edilmesi halinde ayrıca güvence verilebilecektir.Bu durumda sigortacının riski
bulunmamaktadır.Türkiyede yaygınlaşmamamış bir alanda ELNAKOOP portföy
geliştirdiğinde, sigortacınında portföyü gelişecektir.
c)
Sigortalı, hizmet veya mal satın almaktadır.Satın aldığı mal ve hizmetin
bedelini ödemektedir.Banka, Sigorta, Belge, Bilgi ve kurumsal ilişki
sigortalıda GÜVEN DUYGUSU yaratacaktır.Sigortalı ekstra bir bedel
ödememektedir.Kooperatif ortağı , olduğunu bilerek poliçeyi ELVANKOOP yönetinin
ve sigortacının bilgisi ile ancak bir başkasına şartlı devredebileceğini
bilmelidir.
Sonuç
olarak , paylaşılan ve paylaşıldıkça azalan risketen söz edilebilir.Etkin,
işlevsel ,bilimsel ve yasal işletmelerde yöneticilerin çalışma tarzları,
geçmişi, etik yanları, örgütü , yarattığı değer , geliştirdiği projeler anlamlı
olmalıdır.
KOOPERATİF ÜST BİRLİKLERİ
1163 Sayılı Kooperatifler Yasasının 72. Md’sine göre Kooperatif şeklinde aynı amacı paylaşan en az 7 (yedi) kurucu kooperatif tüzel kişiliği tarafından kurulurlar.
Kooperatifler Yasasının 70. maddesi görev ve sorumlulukları, 71. madde yükümlülükleri, 72. madde kuruluşu,73. madde genel kurulu, 74. madde Yönetim Kurulunu, 75. madde Denetim ve eğitim işlerini ve işleyişlerini düzenlemektedir. Genel anlamda kooperatif üst birliklerinin işleyişi birim kooperatiflere benzer. 1163 Sayılı yasa ve bu yasada kısmi değişiklikleri düzenleyen 3476 sayılı yasa kooperatif üst Birliklerinin özel yasalarıdır.
Kooperatif Birlikleri kooperatif yasalarına tabi olduğu gibi kuruluşunda benimsemiş olduğu ve Bakanlığa onaylattırdığı Anasözleşme hükümleri, Birliğin Genel kurullarında alınan kararlara dayalı olarak yöneltilir. Organ olarak Yönetim Kurulu, bütün eylem ve işlemlerinin, Üst Birliğin hukuki dayanaklarına uygun olmak zorundadır.
Üstbirlikler, ortaya koyacakları veya gerçekleştirmeyi amaçladıkları projeler ile ilgili olarak, Birliği, ortak kooperatiflerini, onların bireysel ortaklarını, ilgilendiren konularda ortaklaşa kural koyabilirler. Düzenleyecekleri protokoller veya sözleşmelerin, koymuş olduğu kurallar, eşitlik ve genellik ilkelerine uygun olarak özel hukuk kurallarını oluşturur. Bunun dışında ilgi alanları, amaçlanan konular, alınan kararlar ve gerçekleştirilen eylemler yönü ile de kooperatif Üstbirlikleri, T.T.K., Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, İş Kanunu, İmar Kanunu, İcra İflas Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu ile Vergi Hukuku, İktisat, Muhasebe, Tapu Kadastro Hukuku, Ceza Hukuku, Yönetim Hukukundan ve diğer mühendislik ilkelerinden yararlanmaktadır. Bu yönüyle genel olarak kooperatifçilik, hukuktan ve bütün Bilim disiplinlerinden yararlanan, disiplinler arası bir uğraştır.
Uygulamada kooperatif enflasyonu bulunduğu gibi, kooperatif üstbirlik enflasyonundan da söz edilebilir. 23 ayrı çalışma alanında örgütlenen kooperatifçilik hareketi içinde konut kooperatifçiliği ayrı bir uğraş olarak yer almaktadır. Ülke genelinde yapı kooperatifleri Birlik sayısı 350 dolaylarında olmasına karşın yaklaşık 250’si faal durumda olduğu görülmektedir. Faaliyetten de ne anlaşıldığı, yada anlaşılması gerektiği tartışmalıdır. Hiçbir projesi olmayan hatta, bürosu bile olmayan, sekreteri ve telefonu bulunmayan kooperatif Birliklerinin varlığı bilinmektedir. Sadece Ankara’da 86 adet konut yapı kooperatif üst Birliği bulunmaktadır. Ortak bir gereksinmenin ve örgütlülük sevdasının, gönüllü dayanışmanın sonucu kurulmuş örgütler olduğunu düşünmek isteriz.
Kooperatifler Yasasında Görev ve Sorumluluk ana başlığı ile “kooperatiflerin ortak yararlarını korumak, amaçlarını gerçekleştirmek için ekonomik etkinliklerde bulunmak, etkinliklerini koordine etmek ve denetlemek, dış ülkelerle olan ilişkilerini düzenlemek, kooperatifçiliği geliştirmek ve eğitim yapmak, kooperatifçilik konularında önerilerde bulunmak gibi hizmetleri yerine getirebilmek için, kooperatif birlikleri …..kurulur” denilmektedir. Ortak yararın bulunması işlerin tek başına yapılmaması ve birlikteliğin gönüllü dayanışma ilkesine dayalı olması oluşum için önemlidir.
Çoğu kez, kooperatif Birliklerin ne işe yaradıkları, ortak kooperatiflerine ne tür hizmet verdikleri sorulmaktadır. O halde, konut yapı kooperatiflerinin, üstbirliklerin neye yaradıklarını, ne gibi işler gördüğünü, ortaklarına hangi yararları sunduğunu iyi anlamak ve kavramak gerekir. Bunun için kooperatif üstbirliklerinin ana sözleşmelerini iyi okumak gereklidir. Amaç ve faaliyet konuları önemlidir. Kooperatifler Birliğimiz için amaç ve faaliyet konuları “Md- 7 Birliğin amacı, ortak kooperatiflerin, konut üretimine yönelik çalışmalarına öncülük etmek, ortak çıkarlarını korumak, yerleşim sonrasında ortakların temel gereksinimini karşılamak üzere gerekli tesisleri kurmak ve işletmek, yerleşim bölgelerinin ağaçlandırılması çalışmalarında bulunmak, ortak kooperatiflerin hesap ve işlemlerini denetlemek ve kentleşmenin sağlıklı oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Bu amaçla Birlik aşağıdaki konularda faaliyet gösterir.
şeklinde belirlenmiştir. Bu genel amaç ve faaliyet konularını gerçekleştirmek için uygulanacak olan yönetim süreçlerinin tümü, alt etkinlikleri oluşturacaktır. Planlama, örgütleme, organizasyon, komuta, kontrol süreçleri ayrıca etkinlik alanlarıdır.
Birim kooperatiflerin kuruluşunda, örgütlenmesinde, işleyişinde dikkat edilmesi gereken kurallar bulunduğu gibi 7 kooperatif ortak tüzel kişisi tarafından kurulan kooperatif üst Birliklerinin kuruluşunda ve işleyişinde, ortak kamusal yararına, ortak problemlerin bulunup bulunmadığını, ortak sorunların çözümü için, uygun amaç ve faaliyet konularının saptanıp saptanmadığı önemsenmeli ve göz önünde bulundurulmalıdır. Tek bir yarara yönelik veya ortak kamusal yarar bulunmayan, bireysel ve subjektif beklentilere ilişkin üst Birlik ortaklığı doğru değildir. Kooperatifçilikte yasallık zorunlu ve gerek şarttır. Akılcılık ve bilimsellik ile etik değerlere bağlılık, yeter şart olarak aranmalıdır.
Kooperatif üstbirlik örgütlenmeleri, imar ve kent planlamaları ile ilişkilendirilmelidir. Genel olarak, yüksek, orta, düşük ve seyrek yoğunluklu her türlü imar planlamaları ada bazında düşünüldüğünde, kooperatif ve kooperatif üstbirlik örgütlenmeleri projenin tarafı olarak etkin ve verimli olabilmektedir. Ankara’da Batıkent Projesinde örgütlenen Kentkoop, Elvanköy, Ihlamurkent Projelerinde örgütlenen Elvankoop, Çayyolu Projelerinde örgütlenen Türkkonut ve Batıbirlik bu yönü ile başarılı sayılabilir. Proje birliği ilkesi denilen bu yönetsel yaklaşım herhangi bir yasal düzenleme ile belirlenmiş değildir. Her projenin özgün ve ortak sorunları, projede taraf olmayı, diğer kooperatiflerle gönüllü dayanışmayı ortak sorunlara karşı ortak çözüm yolları önermeyi ve sonuçta akçal giderleri yaygın ve bilinen kriterlerle birlikte karşılamayı zorunlu kılmaktadır. Proje yönetimi açısından kooperatiflere teknik rehberlik hizmetinin sunulması, kontrollük hizmetleri verilmesi mal ve hizmet satın alınması, yerel ve merkezi yönetimlerle işbirliği, işbölümü yapılması gerektiğinde mesleksel, sivil toplum örgütü olarak kamuoyu oluşturulmasını olanaklı kılmaktadır.
Birim kooperatiflerde ve optimal ölçeğin altındaki örgütlenmelerde, hizmet sunumuna uygun gerekli ve yeterli bürokrasi oluşturulamamaktadır veya pahalı hizmet verilmektedir. Yaygın, içerikli kooperatif üst Birliği örgütlenmesi, yeterli donanıma, gerekli personele, sahip olacağı için etkin, verimli ve ekonomik hizmet olanağı elde edilecektir.
Kooperatif üstbirlikler, birim kooperatiflere göre daha uzun ömürlü örgütlenmelerdir. Önceki proje deneyleri örgüt hafızası, örgüt arşivi eğitilmiş personeli yeni projelerde, yeni fırsatlar yaratacaktır. Yaşanmış kooperatifçilik yönetim deneyleri yasal, teknik ve etik aykırılıkları önleyecek kooperatifçilik imajının iyileşmesine olanak sunacaktır.
Kooperatif düşüncesi, yönetimi yaygın meslek içi eğitimi de gerektirir. Onlarca farklı mesleksel disiplinleri ortak amaca yöneltmek önemlidir. Bu anlamda önce var olan durumu tanımak, gelişmeleri izlemek, örgütsel kararlarla amaca yöneltmek ve sonuç çıkartmak kooperatifçilikte anlamlıdır. “Biz hedefledik yaptık, ortak eserimiz” denilebilmelidir. Ortak kamusal yararı görülebilen, yakın faydacı, ampirik tarafı sunulabilmelidir. Değilse kooperatifçiliğin hayalci, hayali, ütopik, yarar sunmayan, belki Zaralı hatta ideolojik anlamda tehlikeli araçlar olarak topluma sunulabilir. Son yıllarda kasıtlı ve bilinçli olarak bunun yapıldığını söyleyebiliriz.
Kooperatifçiliğin demokratik toplum yaratılmasındaki eğitim işlevi önemsenmelidir. Birlikte karar almak, alınan kararları uygulamak, yönetim ve denetim mekanizmaları oluşturmak, eleştirmek, yöneticileri aklamak veya yargılanmasını talep etmek, oylama, oydaşma kurallarına uygun hareket etmek, susmak, dinlemek, gerektiğince konuşmak, sonuçta birlikte yapmak ve birlikte yaşamak felsefesine, katkı sunduğu unutulmamalıdır. Üretilmiş bir konutu satın almak konut gereksinmesini karşılayabilir, ancak, konutun inşaat ve imalat sürecini tanımamıza olanak vermez. Çevreyi, insanı, tavır, davranış, alışkanlıklar, kararlılık, güvenirlilik gibi konularda bir yaşam boyu bilinmesi gerekenleri sunmaz. Kısaca konutu satın almakla her şey çözümlenmiş olmuyor. Kent kooperatifçiliğinin en temel özelliklerinden biri de yaşayacağı konutu kentsel bir tasarımın içinde gerçekleştirerek, sosyal ve siyasal çevreyi de kendi elleriyle istendik, dayanışma anlayışıyla gerçekleştirmesine olanak sunmaktır. Dayanışma ile oluşan, akçal kaynaklarla ölçülüp değerlenirilemeyen, bireysel ve toplumsal erdemlerden söz ediyoruz. Bunu yapsat anlayışıyla veya TOKİ’nin sözde fakir fukarayı koruduğu yaklaşımıyla veya gelir getirici rant projeleri anlayışıyla, dağın fare doğurduğu mortgage ümidiyle, elde etmek olanağı yoktur. Arkadaşlıktan, kader birliğinden, geleceği tasarlayan ortak sevgiden, dişinden tırnağından artırdığı küçük tasarruftan, kederde ve kıvançta ortak dayanışmadan söz ediyoruz. Bunları parayla satın alabilir misiniz? Kent kooperatifçiliğinin can alıcı noktası buradadır.
Kentsel dönüşüm projelerinde, bir grup, hak sahibi olup olmadığına bakmaksızın elindeki 75 – 200 m2’lik arazinin değerini savunmakta, topraktan kopmayı bir haktan vazgeçmeyi reddetmektedir. Yerel Yönetici, çağdaş yeni yerleşim vaadi ile yapsatçıyla işbirliği içinde hak sahibini çeşitli yol ve yöntemlerle zorlamakta, hatta yıldırmaya çalışmaktadır. “Çinçin’de veya Sulukule’de, Gazi Mahallesinde, Dikmen’de, Ovacık’ta Kaletepe’de, Mamak’ta” yurttaşlarımıza sunulan seçenekler reddedilmekte, buralarda yaşayanlar, yaşam tarzlarına, inançlarına, gelenek ve göreneklerine, sosyal ve toplumsal alışkanlıklarına, siyasal tercihlerine, saldırı yapıldığını ileri sürmektedirler. Kimi kamu görevlileri veya siyasiler de bu tür yerlerde gerçekleştirecekleri kentsel dönüşüm projeleri ile kentin güvenliğinin sağlanacağını, kapkaç ve terör hadiselerinin giderileceğini ileri sürerek mevcut yerleşimleri adeta “kötülük kaynağı” olarak göstermektedir.
Bu tür yöntemlerle sorun çözmeye çalışmak, haksızlığı çözmek değil, haksızlığı büyütmektir. İşgale uğramış kamu arazilerinin ıslah imar planlarında, yoğunluk artırmak suretiyle sorunları başkalarına çözdürmek adına, kentsel rant dağıtarak, yeni işgalciler yaratılmaktadır. Kent merkezlerinin nefes alacak alanları daraltılmaktadır. Yeni kentsel altyapıya gereksinimi yaratılarak bedeli diğer kent sakinlere ödettirilmektedir. Böylece hak eşitliği bozularak adaletsizliğe, rekabet koşullarının ortadan kaldırılarak bir tarafın haksız zenginleşmesine neden olunmaktadır. Halk gereksiz yere gerginleştirilmektedir. Gecekondulardaki hak sahiplerine kooperatif örgütlenmeler yöntemi ile katkı sunulması, yerel yönetimlerin, kooperatifleri taraf kabul ederek çözüm önerisi getirmeleri hususu akıllara bile getirilmemektedir. Özel girişimcilerle, düzgün yapımcılarla işbirliği yapılmak suretiyle vatandaş, polis ve jandarma tehdidi ile karşı karşıya bırakılmaktadır. Kent kooperatifçiliği modeli kentsel dönüşüm projelerinde yaralanılabilecek barışçıl, demokratik, ekonomik uygun araçlar olduğu bilinmelidir. Son yıllarda bilinçli ve kasıtlı olarak kooperatif sözcüğü yerel ve merkezi yönetimlerle siyasiler tarafından ağza alınmamaktadır. Berber ve manav çırağı, terzi kalfasının, küçük esnafın, işçinin düşük dereceli memurun, işsizin konutunu kim yapacaktır? Türkiye’nin yıllık 600.000 olan konut gereksinmesinin tamamını TOKİ’mi yapacaktır? Toplu ve yeni kent projeleri ile toplumsal konut talebi ortak birim kooperatifler ve onların üst örgütlenmeleri olan birim kooperatif Birliklerle gerçekleştirilecektir.
Yapı sağlamlığı en önemli konulardan biridir. Kırmızı panjurlu ev herkesin rüyası olabilir. Ancak dayanıklı konut insan hakkıdır. Yakın tarihte geçirilen Marmara depreminde Türkiye Kent Kooperatifleri Merkez Birliği dahil 148.000 adet konut ayakta kalmayı başarmıştır. Çeşitli nedenlerle kooperatiflerin belki estetik konut üretmedikleri ileri sürülebilse de, sağlıksız konut ürettikleri kesinlikle söylenemez. Proje ve ada bazında gerçekleştirilecek toplu konut yapımlarında kontrol şantiyeleri oluşturarak yapı denetimini ve rehberliğini ekonomik koşullarda sunma olanağı bulunmaktadır.
Kent kooperatifçiliğinde, bireysel kooperatiflerinin bir araya gelmesi suretiyle talep örgütlenmesini büyütmektedirler. Serbest piyasa ekonomisi koşullarında yüksek talep, mal ve hizmet alımında büyük ölçüde fiyat iskontolarına ve ödeme kolaylıklarına olanak sunmaktadır. İnşaat sektörünün en önemli kalemleri olan demir, çimento, tuğla, kiremit ve diğer yapı gereçlerinde maliyet azaltıcı olanaklar bulunmaktadır. Birliğimizin Elvanköy Projesinde kooperatifler birleşmek suretiyle, Birliğimizin öncülüğünde Çorum ve Eskişehir’den tuğla, kiremit, İzmir’den seramik toplu alımları gerçekleştirilen ucuz konut maliyetinin elde edilmesine katkı sağlamıştır.
Toplu proje alanlarında yol, su, kanalizasyon, eletrik hizmetleri, inşaat yapımı için öncelikli temel hizmetlerdir. Nedense Yerel ve Merkezi Yöneticilerimiz uygulamada bu konularda duyarlı değildir. Kooperatiflere gelişigüzel tahsislerden sonra hizmet verilmektedir. Örneğin Birliğimizin Elvanköy Projesinde su, proje başlangıcından 8 yıl sonra, enerji proje başlangıcından 7 yıl sonra verilebilmiştir. Elvanköy projesi Büyükşehir Belediyesi projesi olup 775 sayılı Yasaya tabidir. Elvankoop bu projenin örgütlenmesinde kooperatif yapı denetimi ortağıdır. Bütün kamuoyu oluşturma olanaklarından yararlanılarak kentsel teknik altyapı gereksinmesi dışında projede amaca özgülenmiş alanlarda sağlık ocakları hala yapılmamıştır. Ancak kanal katılım bedellerinden, yol katılım bedellerinden muaf tutulmuştur. Enerji ve telefon yatırımları için ayrı bir bedel ödenmemiştir.
Birliğimizin Ihlamurkent Projesinde durum farklıdır. Bütünüyle özel bir proje olması nedeniyle her türlü kentsel teknik altyapı bedelleri ortak kooperatifler tarafından ve onların ortakları tarafından karşılanmıştır. Birim kooperatifler kendi ada içlerinde teknik altyapı ve konut ile uygun çevre üretimi gerçekleştirebilmektedirler. Kendi sınırları dışına çıkma, yol, park, yeşil alan, sosyal ve kültürel alan, adadışı kanalizasyon sistemleri, elektrik, telefon, su yatırımlarını doğrudan yapamamaktadırlar. Bir ortak ve büyük projenin ve alanlarının dokunması tamamlanması amaca uygun hale getirilmesi toplam projeyi yaratır. Bu anlamda kooperatifler arası işbirliği, işbölümü gerektiğinde yatırım ortak kararlarını birlikte vermek yatırım yükümlülüklerine katılmak ve bedel ödemeyi gerektirmektedir. Bir projenin içersinde kooperatif olmak o kooperatife üye olmak gönüllü istekliliğe bağlıdır. Ancak bir projenin içersinde bulunan kooperatif o projedeki kooperatif üstbirliklere gönüllü ve istekli bağlı olmakla birlikte proje yükümlülüklerine yasal olarak bağlıdır. Bu durum proje yapılabilirlik ilkelerinin en önemlisini oluşturur. Proje birlikteliğinde senin veya benim konutumu yapmamız yetmiyor. Projemizi bir bütün olarak dokumamız gerekiyor. Üst birlik örgütlenmesi bu anlamda kaçınılmazdır.
Kooperatifler ve kooperatif üstbirlikleri yasal anlamda da kimi muafiyet hükümlerinden yararlanırlar. Böylece mal ve hizmetlerin daha ucuza elde edilmesine olanak sağlar. Kooperatifler ve kooperatif birlikleri;
Kooperatifler ve kooperatif üstbirlikleri gayrimenkullerin irtifak haklarının ve gayrimenkulun mükellefiyetinin kooperatiflere, kooperatif birliklerine sermaye konulması halinde bunlar emlak alım vergisi kanununun 9. maddesindeki indirim oranından yararlanırlar.
5422 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 199 Sayılı kanunla değişik 7. maddesinin 16. bendindeki esaslar dahilinde Kurumlar Vergisi muaflığından faydalanırlar. Bu hükümlerden yararlanılabilmesi için üst kuruluşlara girmeleri gerekmektedir. Kurumlar vergisi kanunu yakın tarihte yeniden belirlenmiştir. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun uygulama esaslarına ilişkin Bakanlık tebliğine göre yapı kooperatiflerinin “Yapı ruhsatı veya arsa tapusunun kooperatif tüzel kişiliği adına bulunmadığı durumlarda da muafiyetten yararlanılması mümkün değildir. Örneğin inşaatı üstlenen müteahhit adına düzenlenecek bir yapı ruhsatı, yapı kooperatifinin muafiyetten yararlanmasını engelleyecektir. Yeni kurulan kooperatiflerde ise arsa temin edilememesi veya henüz inşaat aşamasına gelinmemesi durumunda bu şart aranmayacaktır. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı konut ihtiyacının karşılanması amacıyla konut ve arsa üretimi yapmakta olup yapı kooperatifleri, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından tahsis edilen arsa ve araziler üzerine konut veya işyeri yapabilmekte, ayrıca 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununa göre kurulan kooperatif birlikleri veya kooperatif merkez birliklerinde anılan kanun uyarınca kooperatif olarak değerlendirildiğinden söz konusu arsa ve arazilerin tapusunun veya yapı ruhsatlarının Toplu Konut İdaresi Başkanlığının veya kooperatif Birlikleri yada kooperatif merkez birlikleri adına olması halinde de bahse konu yapı kooperatifler, kurumlar vergisi muafiyetinden yararlanabilecektir.” denilmektedir.